Ποιοι είναι οι πιο συχνοί τύποι κύστεων των ωοθηκών;

Οι πιο συχνοί τύποι κύστεων των ωοθηκών είναι οι ακόλουθοι:

• Οι λειτουργικές κύστεις. Δημιουργούνται όταν το επικρατούν ωοθυλάκιο μεγαλώνει στη διάρκεια του κύκλου χωρίς, όμως, να ραγεί προκειμένου να απελευθερωθεί το ωάριο. Συνήθως είναι ασυμπτωματικές και υποχωρούν χωρίς θεραπεία εντός 6-8 εβδομάδων
• Τα τερατώματα ή δερμοειδείς κύστεις. Σε αυτή την περίπτωση οι κύστεις αποτελούνται από στοιχεία που φυσιολογικά συναντώνται σε άλλα σημεία του σώματος (π.χ. δόντια, τρίχες, λίπος). Προσβάλλουν, κυρίως, γυναίκες 20-40 ετών, ενώ, σπάνια, μπορούν να εξαλλαγούν σε κακοήθεια
• Τα κυσταδενώματα. Βρίσκονται στην εξωτερική επιφάνεια της ωοθήκης και, κατά κανόνα, είναι καλοήθη. Σε ορισμένες, όμως, περιπτώσεις, είναι δυνατόν να εξελιχθούν σε όγκους οριακής κακοήθειας των ωοθηκών
• Τα ενδομητριώματα. Πρόκειται για την ανάπτυξη εστιών ενδομητρίωσης στις ωοθήκες. Λέγονται και σοκολατοειδείς κύστεις, λόγω του χρώματος και της σύστασης του υγρού που περιέχουν
• Τα σαλπιγγο-ωοθηκικά αποστήματα. Μπορεί να εμφανιστούν σε ασθενείς με σοβαρή φλεγμονώδη νόσο της πυέλου και χαρακτηρίζονται από τη συλλογή πύου εντός αυτών
• Καρκίνος. Σε μικρό αριθμό ασθενών, η εμφάνιση νέων κύστεων στις ωοθήκες μπορεί να σχετίζεται με κακοήθη νεοπλασία

Ποιες είναι οι κλινικές εκδηλώσεις που συνοδεύουν τις κύστεις των ωοθηκών;

Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι κύστεις των ωοθηκών δεν προκαλούν συμπτώματα, αλλά ανακαλύπτονται τυχαία στη γυναικολογική εξέταση ή στα πλαίσια απεικονιστικού ελέγχου που γίνεται για διαφορετικούς λόγους. Στις υπόλοιπες, οι γυναίκες μπορεί να αναφέρουν πόνο ή πίεση χαμηλά στην κοιλιά. Άλλοτε, τα συμπτώματα παρουσιάζονται στα πλαίσια κάποιας δραστηριότητας, όπως στην επαφή. Οι ευμεγέθεις κύστεις είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε συστροφή των ωοθηκών, με αποτέλεσμα έντονο, αιφνίδιο πόνο στην πάσχουσα περιοχή και, ενίοτε, ναυτία και εμέτους. Τέλος, αντίστοιχη κλινική εικόνα προκαλούν οι κύστεις που αιμορραγούν ή «σπάνε», λόγω της ερεθιστικής δράσης που έχει το περιεχόμενό τους στο περιτόναιο.

Πώς γίνεται η διάγνωση των κύστεων των ωοθηκών;

Οι κύστεις των ωοθηκών μπορούν να εντοπιστούν στη διάρκεια της γυναικολογικής εξέτασης, αλλά συνήθως επιβεβαιώνονται απεικονιστικά. Σε αυτά τα πλαίσια, βασικό ρόλο παίζει το υπερηχογράφημα έσω γεννητικών οργάνων, το οποίο δίνει περισσότερες λεπτομέρειες για το μέγεθος, τη θέση και άλλα σημαντικά χαρακτηριστικά των κύστεων. Σε λίγες περιπτώσεις, μπορεί να απαιτηθεί πληρέστερος έλεγχος με αξονική ή μαγνητική τομογραφία πυέλου. Σε ό,τι αφορά στις εξετάσεις αίματος, κάποιες φορές αξιολογούνται τα επίπεδα των καρκινικών δεικτών, με κυριότερο τον CA-125. Αυτός ο δείκτης βρίσκεται αυξημένος στο 80% περίπου των ασθενών με προχωρημένο καρκίνο ωοθηκών. Προσοχή, όμως, στην ερμηνεία των επιπέδων του. Γυναίκες με αρχόμενο καρκίνο των ωοθηκών μπορεί να έχουν φυσιολογικές τιμές. Από την άλλη πλευρά, αυξημένος CA-125, ενδεχομένως, να συνοδεύει καλοήθεις καταστάσεις, όπως ενδομητρίωση, ινομυώματα μήτρας,  πυελικές λοιμώξεις, καρδιακή ανεπάρκεια, ηπατικές και νεφρικές νόσους.

Πότε αυξάνεται η πιθανότητα να υπάρχει κακοήθεια;

Η πιθανότητα καρκίνου των ωοθηκών είναι μεγαλύτερη όταν οι κύστεις:

• Εμφανίζονται σε γυναίκες με γενετική προδιάθεση για καρκίνο των ωοθηκών
• Εμφανίζονται σε γυναίκες με ατομικό ιστορικό καρκίνου του μαστού ή του γαστρεντερικού συστήματος
• Συνοδεύονται από συλλογή υγρού στην κοιλιά (ασκίτης) ή μεταστάσεις
• Εμφανίζουν, απεικονιστικά, ανώμαλα συμπαγή στοιχεία, θηλωματώδεις προσεκβολές, αυξημένη αιμάτωση ή αποτελούνται από πολλαπλούς χώρους
• Συνοδεύονται από αυξημένους καρκινικούς δείκτες, αν και η ερμηνεία τους πρέπει να γίνεται με μεγάλη επιφύλαξη

Πώς αντιμετωπίζονται οι κύστεις των ωοθηκών;

Ο τρόπος αντιμετώπισης των κύστεων των ωοθηκών καθορίζεται από την ηλικία της γυναίκας, τα πιθανά συμπτώματα, τα αποτελέσματα του απεικονιστικού και αιματολογικού ελέγχου, καθώς και το οικογενειακό ιστορικό. Ανάμεσα στις διαθέσιμες επιλογές είναι η παρακολούθηση τους και η χειρουργική αντιμετώπιση. Στην πρώτη περίπτωση, απαιτείται κλινική αξιολόγηση, υπερηχογραφικός έλεγχος και, ενίοτε, μέτρηση των καρκινικών δεικτών σε τακτικά χρονικά διαστήματα. Ορισμένες φορές, θα χορηγηθούν αντισυλληπτικά δισκία προκειμένου να προληφθεί η εμφάνιση νέων κύστεων. Σημειώνεται ότι η υποστροφή των ωοθηκικών κύστεων είναι πιθανότερη στις νεότερες γυναίκες.

Ποιές είναι οι ενδείξεις για χειρουργική αντιμετώπιση;

Η χειρουργική θεραπεία έχει, συχνά, θέση στις ακόλουθες περιπτώσεις:

• Σε οξείες επιπλοκές, όπως είναι η συστροφή και η ρήξη των κύστεων των ωοθηκών
• Όταν προκαλούν έντονα συμπτώματα (π.χ. πόνο, πίεση)
• Όταν το ιστορικό της ασθενούς, οι απεικονιστικές εξετάσεις και οι καρκινικοί δείκτες τις καθιστούν ύποπτες για κακοήθεια
• Για λόγους βελτίωσης της γονιμότητας, επί ενδομητριώματος
• Σε αυξημένο μέγεθος των κύστεων (>5-6 cm), κυρίως λόγω μεγαλύτερης πιθανότητας ύπαρξης συμπτωμάτων ή εμφάνισης οξέων επιπλοκών

Πώς αντιμετωπίζονται χειρουργικά οι κύστεις των ωοθηκών;

Το είδος της επέμβασης εξαρτάται από την ηλικία της γυναίκας, το μέγεθος των κύστεων και την υποψία για κακοήθεια. Σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, συνηθέστερα, επιλέγεται η αφαίρεση ολόκληρης της ωοθήκης, αφού πλέον δεν είναι λειτουργική. Αντίστοιχα, η ωοθηκεκτομή προτιμάται επί αυξημένου κινδύνου για καρκίνο, ώστε να περιοριστεί η πιθανότητα διασποράς της νόσου. Τονίζεται πως η αφαίρεση της μιας ωοθήκης δεν καθιστά τη γυναίκα μετεμμηνοπαυσιακή ή υπογόνιμη. Σε ό,τι αφορά στο μέγεθος, η μεγάλη πλειονότητα των κύστεων που φαίνονται καλοήθεις μπορεί να εξαιρεθεί λαπαροσκοπικά. Αντίθετα, σε πολύ μεγάλες κύστεις των ωοθηκών, η ανοικτή τομή είναι κάποιες φορές αναπόφευκτη.